Sahîh-i Buhârî

Sahîh-i Buhârî (Farsça: صحیح بخاری) ya da asıl adıyla el-Câmiu's-Sahîh (Farsça: الجامع الصحيح), Buhârî'nin hadis derlemesi. Bu kitabın dünya kütüphanelerinde tespit edilebilen eksiksiz en eski tarihli yazma nüshası Ebû Zer rivayetinin “Bâcî – Sadefî” tarikiyle günümüze ulaşan Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Murad Molla, nr. 577) kayıtlı bulunan H. 550 (M.S. 1155) tarihli yazma nüshadır.^[1] El-Câmiu's-Sahîh'i Buhârî'den doksan bin kişinin dinlediği rivayet edilmiştir.^[2] Fakat sonraki nesillere rivayet edenlerin sayısı oldukça azalmış olup, sadece Firebrî (ö. 320/932) ve Nesefî (ö. 295/908) nüshaları intikal etmiştir. Firebrî rivâyeti, VI. asırdan itibaren Sahîh-i Buhârî'nin sonraki nesillere intikalinin yegâne rivâyeti olma imtiyazını kazanmıştır. Bu asra kadar Buhârî'nin eseri üzerine yapılan bazı çalışmalarda Nesefî rivâyeti kullanılmışsa da, Firebrî nüshası bu nüshayı unutturmuştur, Nesefî, Sahîh'in sonlarına doğru küçük bir kısmını, doğrudan doğruya Buhârî'den dinlemek imkanını bulamamış, ondan icâzet yoluyla almıştır. Kitapların semâ ve kırâ'at yoluyla nakledilmesine büyük önem verildiği bir dönemde, tam bir semâ yoluyla gelmiş olan Firebrî nüshası tercih edilmiştir.^[3]

Dokuzuncu asır ricâlinden Ebü'l Abbâs Zeynü'd-Dîn Ahmed bin Abdi'l-Lâtif eş-Şercî ez-Zebîdî'de Sahih-i Buhârî'yi "Et-Tecrîdü's-sarîh li-ahâdîsi'l-câmii's-sahîh" unvanıyla ihtisara himmet etmiştir ki hüsn-i tertîb ve tensîki itibarıyla pek ziyade şöhret bulmuştur. Diyanet İşleri, Riyaset-i Zebîdî'nin bu muhtasarını Türkçeye tercüme ettirdi. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi ismiyle 13 cilt olarak yayınladı.

Ehl-i Sünnet tarafından en güvenilir hadis kitabı olarak kabul edilir.

İmam Buhârî, bu kitabı için "Sahih olandan başkasını yazmadım. Kitap uzamasın diye terk edip yazmadığım Sahîh'ler de yazdıklarımdan çoktur" dediği gibi "Bunların altı yüz bin hadîs içinden tahrîc ve intihâb eyledim. Ve tasnifini on altı senede ikmâl edebildim. Onu kendim ile Allah arasında huccet ittihaz ederim" demiştir.^[4]

Buhârî'nin bidat ehli addedilen Haricilere ve Mürcieye mensup kişilerden de hadis rivayeti aldığı belirtilmektedir.^[5]

Sahih-i Buhârî'de yer alan 160 rivayetin senedinde kopukluk bulunduğu ifade edilmektedir.^[6]

Eleştiriler

Sahih-i Buhârî'ye yönelik eleştiriler diğer eleştirilerin yanı sıra ayrıca Kur'an'ın ahrufu (yedi harf) konusunda Sahih-i Buhârî'deki bariz çelişkilere de yöneltilmiştir. Bazı rivayetler Kur'an'ın yalnızca Muhammed'in kabilesi Kureyş'in lehçesiyle vahyedildiğini belirtirken, diğerleri yedi ahruf üzere vahyedildiğini ifade eder.^[7][8] Buhârî'de savunulan Hacamat gibi bazı Tıbb-ı nebevî uygulamaları ve tedavilerin bilimsel olmadıkları kaydedilmiştir.^[9] Sünni alim İbn Hacer el-Askalanî, aykırı arkeolojik kanıtlara dayanarak, Adem'in boyunun 60 arşın olduğunu ve o zamandan beri insan boyunun sürekli azaldığını iddia eden hadisi^[10] eleştirmiştir.^[11]

Lamia Shehadeh, 2003 tarihli The Idea of Women in Fundamentalist Islam kitabında, kadınların liderliği hakkındaki bir ahad hadisi eleştirmek için toplumsal cinsiyet teorisini kullanmıştır.^[12][13] Ebu Hureyre tarafından rivayet edilen başka bir hadis, Fatma Mernissi tarafından bağlamından kopuk ve Sahih'te daha fazla açıklama yapılmadan rivayet edildiği gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu konudaki açıklama, Zerkeşî'nin (1344–1392) hadis koleksiyonunda yer alan ve Aişe tarafından rivayet edilen bir hadiste verilmektedir. Charles Kurzman'a göre, bu durum Buhârî'deki diğer rivayetlerin de eksik bildirilip bildirilmediği veya uygun bağlamdan yoksun olup olmadığı sorusunu gündeme getirmektedir.^[14] 2017 yılında, Kur'ancı bir yazar olan Rachid Aylal, Sahih'i eleştiren Sahih Al-Bukhari: The End of a Legend başlıklı bir kitap yayınladı. Kitap, İslamcıların baskısı nedeniyle manevi güvenliği bozduğu gerekçesiyle Fas'ta yasaklandı.^[15][16]

29 Ağustos 2022'de, Rusya Federasyonu Adalet Bakanlığı, Tataristan Yüksek Mahkemesi'nin, Laishevo Bölge Mahkemesi'nin Sahih'i aşırılıkçı olarak tanıyan kararını 5 Temmuz 2022 tarihli temyiz kararıyla onamasının ardından, Sahih-i Buhârî'yi (Sure, ayet ve Kur'an'dan alıntılar içeren kısımlar hariç) Federal Aşırılıkçı Materyaller Listesine dahil etmiştir.^[17][18]